Mamshungulii
Senior Member
- May 3, 2023
- 124
- 66
Msingi wa kikatiba wa maliasili ni usemi unaotumika kuelezea jambo ambalo mambo yanayohusu maliasili yanashughulikiwa chini ya katiba ya nchi.
Kiwango cha mgawanyo kinaanzia katiba moja hadi nyingine .Lakini inaanzia kwenye ulinzi hadi unyonyaji, uuzaji, matumizi na kiwango ambacho maliasili hizo zinaweza kufaidisha nchi na watu wake.
Kwa upande mwingine, ulinzi wa kikatiba wa maliasili unahusu zaidi ulinzi na uhifadhi unaotolewa na katiba ya maliasili, na hasa katika masuala yanayohusu kuzuia matumizi mabaya na upotevu, na kuhakikisha kwamba maliasili hizo zina manufaa kwa watu.
MATATIZO YANAYOHUSU UNYONYAJI WA MALIASILI NCHINI TANZANIA
Wakati Tanzania ni nchi ambayo inafahamika kuwa imejaliwa kuwa na utajiri mkubwa wa maliasili ambazo zimekuwa zikinyonywa tangu ukoloni hadi baada ya uhuru, nchi imekuwa ikikabiliwa na hali ya kutoridhika na wananchi wake kutokana na jinsi maliasili hizo zinavyonyonywa
Hisia nchini kwa ujumla zinaonyesha kutoridhika, ambapo maliasili ya madini inajitokeza sana. Hali ngumu ya Watanzania katika suala hili haiwezi kuelezewa vizuri zaidi kuliko maneno yafuatayo ambayo, kwa kutisha, yameandikwa na mtu ambaye si Mtanzania.
"Wakati inaweza kubishaniwa kuwa, rasilimali za maliasili za nchi yoyote zinaweza, na zinapaswa kuchangia ukuaji na maendeleo pamoja na kuboresha maisha na kushuka kwa viwango vya umaskini wa raia wake. Lakini hii sio hivyo kila wakati .... Tanzania ina akiba kubwa ya madini, petroli na gesi pamoja na maeneo makubwa ya misitu. Hata hivyo, licha ya utajiri huu wa asili, bado ni mojawapo ya nchi maskini zaidi katika eneo hili leo."
Hadi sasa, sauti nyingi kama hizi zimesikika zikipinga mipango ya unyonyaji wa maliasili nchini Tanzania, ambapo tena maliasili za madini zinajitokeza sana.
• Inaonekana kwamba mchango wa maliasili katika maendeleo ya taifa ni mdogo.
• Kuna kuhama na kuondolewa kwa nguvu kwa wenyeji kukiambatana na fidia isiyotosheleza
• Serikali ya Tanzania inaonekana kufanya kazi kwa maslahi ya makampuni ya kigeni, ambayo pia yanadaiwa kufanya ukiukwaji mwingi wa haki za binadamu na yanafanya kazi kwa gharama ya Watanzania.
• Tanzania imekuwa ikipoteza mapato mengi ya kodi hasa bandarini
• Wafanyakazi wa Tanzania katika makampuni ya kigeni, hasa katika makampuni ya uchimbaji madini wanakabiliwa na makosa kadhaa ikiwa ni pamoja na kubaguliwa;
• kuna uharibifu mkubwa wa mazingira, katika sekta tofauti kama vile malisili ,bandari ,uwekezaji ,fedha ,maji.
Katika hatua tano za kikatiba zilizopitiwa na Jamuhuri y aMuungano wa Tanzania watati wa uhuru,jamuhuri na muungano pamoja na katiba ya mpito vipindi vyote havikuzingatia wala kutilia maanani masuala ya maliasilii.
kutungwa kwa Katiba ya Jamhuri ya Muungano wa Tanzania , 1977' ya CCM, kufuatia muungano kati ya TANU kilichokuwa chama tawala Tanganyika na ASP ambacho kilikuwa chama tawala Zanzibar .Katiba ya CCM ndiyo msingi ambao Katiba ya Jamhuri ya Muungano wa Tanzania iliundwa .Katiba hii , hata hivyo imefanyiwa marekebisho zaidi ya mara 12 hadi sasa .Katika Katiba ya 1977, baadhi ya maboresho yamebainishwa .Katika Ibara ya 8, yafuatayo yameainishwa:
"...ukuu ni kwa watu, na ni kutoka kwa wananchi kwamba serikali kupitia katiba itapata mamlaka na mamlaka yake yote ....lengo kuu la serikali litakuwa ustawi wa watu ... na serikali itawajibika kwa wananchi.
Zaidi ya hayo, ibara ya 9, katiba ya 1977, inaeleza kama ifuatavyo, kuhusu utajiri na urithi wa taifa:
kwamba shughuli za serikali (zifanywe) kwa njia ya kuhakikisha kwamba, utajiri na urithi wa taifa unatumiwa, unatunzwa, unatumika kwa manufaa ya wote, na pia kuzuia unyonyaji wa mtu mmoja na mwingine.
Hatahivyo, kwa vile masharti haya yanaonekana kuwa mazuri, na kwamba, angalau hatua zaidi ilifikiwa katika kuviondoa kutoka kwa utangulizi hadi ibara kuu za katiba, bado vinapata hatima sawa na vifungu vingine vya katiba ambavyo si sehemu ya Katiba.
Haki za msingi na wajibu , kwa sababu masharti kama haya hayana utaratibu wa utekelezaji. Utaratibu huu unapatikana tu kwa vifungu vya katiba ambavyo ni sehemu ya haki na wajibu wa kimsingi . Kwa hiyo , vinabakia kuwa kanuni za msingi zenye hadhi sawa na sera . hazina thamani kubwa ya kisheria
Pamoja na udhaifu wao, masharti haya yanamaanisha mambo mawili muhimu,
Yanafuata mtazamo unaozingatia watu;
Wanafuata mtazamo wa utaifa katika unyonyaji wa maliasili nchini Tanzania.
Lakini inabakia kuwa na shaka, iwapo utaratibu halisi wa utumiaji wa maliasili nchini Tanzania unaendana na ari ya ahadi hizi.
Wakati Mswada wa Haki za Haki ulipoletwa katika katiba ya mwaka 1984, kifungu kingine kiliongezwa chenye athari kwa maliasili, kama ifuatavyo:-
"Kila mtu ana wajibu wa kulinda maliasili ya Jamhuri ya Muungano, mali ya mamlaka ya nchi na mali zote zinazomilikiwa kwa pamoja na wananchi..."
“Watu wote watatakiwa kisheria kulinda mali ya mamlaka ya nchi na mali zote zinazomilikiwa na wananchi kwa pamoja, kupambana na aina zote za ubadhirifu na ubadhirifu na kusimamia uchumi wa taifa kwa uangalifu.” Katika ibara ya 27 ya 1977.
Hadi sasa, kifungu hiki kina faida moja ukilinganisha na zile zilizopita, kwamba, ni sehemu ya Sheria ya Haki ambazo kuna taratibu za utekelezaji kupitia sheria za utekelezaji wa haki za msingi na wajibu, 1994 na kwa kiasi kidogo kupitia Tume. Sheria ya Haki za Binadamu na Utawala Bora ya mwaka 2001
MWISHO
Hoja kuu katika uandishi huu kwamba, ulinzi wa kikatiba wa maliasili katika katiba zilizopita nchini Tanzania umekuwa dhaifu sana.
Kwaupande wa maudhui , ulinzi wa kikatiba unatakiwa kuzingatia kanuni ya mamlaka ya kudumu juu ya maliasili .
Kwanza , katiba lazima ithibitishe :-
Haki ya Tanzania kama nchi ya kusimamia na kudhibiti unyonyaji wa maliasili yake :haki ya kutunga sheria na kanuni za kusimamia unyonyaji wa rasilimali ;
Haki ya kusimamia mchakato wa maendeleo, usindikaji, na uuzaji wa maliasili za nchi.
Haki ya kudhibiti uagizaji wa mtaji wa kigeni na uendeshaji wa mtaji huo kwa madhumuni ya kunyonya maliasili.
Haki ya kutaifisha na kuhamisha kwa raia wake, rasilimali hizo au njia zinazohusiana na unyonyaji wa maliasili kulingana na majukumu yanayoambatana.
Haki ya kutumia mfumo wa kitaifa katika kutatua migogoro
Pili, katiba lazima ithibitishe haki ya Watanzania kunyonya maliasili zao
Tatu, katiba lazima idai haki ya watanzania kunufaika na unyonyaji wa maliasili zao na hiki kiwe kigezo cha haki nyingine zilizoainishwa hapo juu.
Kiwango cha mgawanyo kinaanzia katiba moja hadi nyingine .Lakini inaanzia kwenye ulinzi hadi unyonyaji, uuzaji, matumizi na kiwango ambacho maliasili hizo zinaweza kufaidisha nchi na watu wake.
Kwa upande mwingine, ulinzi wa kikatiba wa maliasili unahusu zaidi ulinzi na uhifadhi unaotolewa na katiba ya maliasili, na hasa katika masuala yanayohusu kuzuia matumizi mabaya na upotevu, na kuhakikisha kwamba maliasili hizo zina manufaa kwa watu.
MATATIZO YANAYOHUSU UNYONYAJI WA MALIASILI NCHINI TANZANIA
Wakati Tanzania ni nchi ambayo inafahamika kuwa imejaliwa kuwa na utajiri mkubwa wa maliasili ambazo zimekuwa zikinyonywa tangu ukoloni hadi baada ya uhuru, nchi imekuwa ikikabiliwa na hali ya kutoridhika na wananchi wake kutokana na jinsi maliasili hizo zinavyonyonywa
Hisia nchini kwa ujumla zinaonyesha kutoridhika, ambapo maliasili ya madini inajitokeza sana. Hali ngumu ya Watanzania katika suala hili haiwezi kuelezewa vizuri zaidi kuliko maneno yafuatayo ambayo, kwa kutisha, yameandikwa na mtu ambaye si Mtanzania.
"Wakati inaweza kubishaniwa kuwa, rasilimali za maliasili za nchi yoyote zinaweza, na zinapaswa kuchangia ukuaji na maendeleo pamoja na kuboresha maisha na kushuka kwa viwango vya umaskini wa raia wake. Lakini hii sio hivyo kila wakati .... Tanzania ina akiba kubwa ya madini, petroli na gesi pamoja na maeneo makubwa ya misitu. Hata hivyo, licha ya utajiri huu wa asili, bado ni mojawapo ya nchi maskini zaidi katika eneo hili leo."
Hadi sasa, sauti nyingi kama hizi zimesikika zikipinga mipango ya unyonyaji wa maliasili nchini Tanzania, ambapo tena maliasili za madini zinajitokeza sana.
• Inaonekana kwamba mchango wa maliasili katika maendeleo ya taifa ni mdogo.
• Kuna kuhama na kuondolewa kwa nguvu kwa wenyeji kukiambatana na fidia isiyotosheleza
• Serikali ya Tanzania inaonekana kufanya kazi kwa maslahi ya makampuni ya kigeni, ambayo pia yanadaiwa kufanya ukiukwaji mwingi wa haki za binadamu na yanafanya kazi kwa gharama ya Watanzania.
• Tanzania imekuwa ikipoteza mapato mengi ya kodi hasa bandarini
• Wafanyakazi wa Tanzania katika makampuni ya kigeni, hasa katika makampuni ya uchimbaji madini wanakabiliwa na makosa kadhaa ikiwa ni pamoja na kubaguliwa;
• kuna uharibifu mkubwa wa mazingira, katika sekta tofauti kama vile malisili ,bandari ,uwekezaji ,fedha ,maji.
Katika hatua tano za kikatiba zilizopitiwa na Jamuhuri y aMuungano wa Tanzania watati wa uhuru,jamuhuri na muungano pamoja na katiba ya mpito vipindi vyote havikuzingatia wala kutilia maanani masuala ya maliasilii.
kutungwa kwa Katiba ya Jamhuri ya Muungano wa Tanzania , 1977' ya CCM, kufuatia muungano kati ya TANU kilichokuwa chama tawala Tanganyika na ASP ambacho kilikuwa chama tawala Zanzibar .Katiba ya CCM ndiyo msingi ambao Katiba ya Jamhuri ya Muungano wa Tanzania iliundwa .Katiba hii , hata hivyo imefanyiwa marekebisho zaidi ya mara 12 hadi sasa .Katika Katiba ya 1977, baadhi ya maboresho yamebainishwa .Katika Ibara ya 8, yafuatayo yameainishwa:
"...ukuu ni kwa watu, na ni kutoka kwa wananchi kwamba serikali kupitia katiba itapata mamlaka na mamlaka yake yote ....lengo kuu la serikali litakuwa ustawi wa watu ... na serikali itawajibika kwa wananchi.
Zaidi ya hayo, ibara ya 9, katiba ya 1977, inaeleza kama ifuatavyo, kuhusu utajiri na urithi wa taifa:
kwamba shughuli za serikali (zifanywe) kwa njia ya kuhakikisha kwamba, utajiri na urithi wa taifa unatumiwa, unatunzwa, unatumika kwa manufaa ya wote, na pia kuzuia unyonyaji wa mtu mmoja na mwingine.
Hatahivyo, kwa vile masharti haya yanaonekana kuwa mazuri, na kwamba, angalau hatua zaidi ilifikiwa katika kuviondoa kutoka kwa utangulizi hadi ibara kuu za katiba, bado vinapata hatima sawa na vifungu vingine vya katiba ambavyo si sehemu ya Katiba.
Haki za msingi na wajibu , kwa sababu masharti kama haya hayana utaratibu wa utekelezaji. Utaratibu huu unapatikana tu kwa vifungu vya katiba ambavyo ni sehemu ya haki na wajibu wa kimsingi . Kwa hiyo , vinabakia kuwa kanuni za msingi zenye hadhi sawa na sera . hazina thamani kubwa ya kisheria
Pamoja na udhaifu wao, masharti haya yanamaanisha mambo mawili muhimu,
Yanafuata mtazamo unaozingatia watu;
Wanafuata mtazamo wa utaifa katika unyonyaji wa maliasili nchini Tanzania.
Lakini inabakia kuwa na shaka, iwapo utaratibu halisi wa utumiaji wa maliasili nchini Tanzania unaendana na ari ya ahadi hizi.
Wakati Mswada wa Haki za Haki ulipoletwa katika katiba ya mwaka 1984, kifungu kingine kiliongezwa chenye athari kwa maliasili, kama ifuatavyo:-
"Kila mtu ana wajibu wa kulinda maliasili ya Jamhuri ya Muungano, mali ya mamlaka ya nchi na mali zote zinazomilikiwa kwa pamoja na wananchi..."
“Watu wote watatakiwa kisheria kulinda mali ya mamlaka ya nchi na mali zote zinazomilikiwa na wananchi kwa pamoja, kupambana na aina zote za ubadhirifu na ubadhirifu na kusimamia uchumi wa taifa kwa uangalifu.” Katika ibara ya 27 ya 1977.
Hadi sasa, kifungu hiki kina faida moja ukilinganisha na zile zilizopita, kwamba, ni sehemu ya Sheria ya Haki ambazo kuna taratibu za utekelezaji kupitia sheria za utekelezaji wa haki za msingi na wajibu, 1994 na kwa kiasi kidogo kupitia Tume. Sheria ya Haki za Binadamu na Utawala Bora ya mwaka 2001
MWISHO
Hoja kuu katika uandishi huu kwamba, ulinzi wa kikatiba wa maliasili katika katiba zilizopita nchini Tanzania umekuwa dhaifu sana.
Kwaupande wa maudhui , ulinzi wa kikatiba unatakiwa kuzingatia kanuni ya mamlaka ya kudumu juu ya maliasili .
Kwanza , katiba lazima ithibitishe :-
Haki ya Tanzania kama nchi ya kusimamia na kudhibiti unyonyaji wa maliasili yake :haki ya kutunga sheria na kanuni za kusimamia unyonyaji wa rasilimali ;
Haki ya kusimamia mchakato wa maendeleo, usindikaji, na uuzaji wa maliasili za nchi.
Haki ya kudhibiti uagizaji wa mtaji wa kigeni na uendeshaji wa mtaji huo kwa madhumuni ya kunyonya maliasili.
Haki ya kutaifisha na kuhamisha kwa raia wake, rasilimali hizo au njia zinazohusiana na unyonyaji wa maliasili kulingana na majukumu yanayoambatana.
Haki ya kutumia mfumo wa kitaifa katika kutatua migogoro
Pili, katiba lazima ithibitishe haki ya Watanzania kunyonya maliasili zao
Tatu, katiba lazima idai haki ya watanzania kunufaika na unyonyaji wa maliasili zao na hiki kiwe kigezo cha haki nyingine zilizoainishwa hapo juu.
